روش درمان خود زشت پنداری
به واقع بیماری یا سندروم خود زشت پنداری چیست؟ سال 2013 بیش از 23 میلیون عمل جراحی و روش غیرجراحی زیبایی در دنیا انجام شده است.
به نقل از انجمن بین المللی جراحی زیبایی (ISAPS)، گرایش به جراحی پلاستیک در تمام دنیا رو به افزایش است. ایران هم در میان ده کشور اول دنیا است که سالانه حدود 175 هزار مورد عمل جراحی و غیر جراحی زیبایی در آن انجام می گیرد.
سندرم خود زشت پنداری چیست
تردیدی نیست بسیاری از این جراحی ها از نظر طبی ضروری نیستند، عضوی که فرد از ظاهر آن ناراضی است کاملا طبیعی و حتی گاهی از نظر دیگران بی عیب است، اما خود فرد از آن ناراضی است و تا آن را به تیغ جراح نسپارد از اشتغال دائمی ذهنی اش با این نقص رها نمی شودکه به این طرز فکر خودزشت پنداری می گویند.
آیا "سطحی نگری"، تبلیغ رسانه ای یا رفاه زدگی ذهن این افراد را "مسموم" کرده؟
آیا جراحی افراد خودزشت پندار آنها را از این دغدغه خلاص می کند؟
برخی از جراحی ها ممکن است تحت تاثیر مد روز و فرهنگ رایج باشند، اما تردیدی نیست که مواردی از آن به علت اختلال خودزشت پنداری (Body Dysmorphic Disorder) است، اختلالی که بیش از صد سال است شناخته شده اما در سی سال اخیر در رده اختلالات روانپزشکی قرار گرفته و توجه پزشکان را جلب کرده است، با این حال هنوز درباره آن شناخت کافی حتی در میان پزشکان وجود ندارد و در موارد زیادی تشخیص داده نمی شود.
تخمین زده شده 10 تا پانزده درصد مراجعان به جراحان پلاستیک یا متخصصان پوست را مبتلایان به اختلال خودزشت پنداری تشکیل می دهند.
فرد خودزشت پنداری تصور می کند که برخی از ویژگی های جسمانی او غیرطبیعی، بدون جذابیت یا حتی ناهنجار است در حالیکه عضو یا اندام مورد نظر طبیعی است یا در قیاس با عذابی که برای فرد ایجاد کرده، مسئله بسیار جزئی است.
شیوع خودزشت پنداری در دو جنس تقریبا یکسان و حدود یک تا دو درصد ثبت شده است با این حال شیوع آن ممکن است بیشتر از این باشد چون مبتلایان معمولا خود را از چشم دیگران مخفی می کنند.
آنها مستقیما برای حل این مشکل مراجعه نمی کنند و در جاهای دیگر به دنبال کمک هستند، مثلا در مطب جراح پلاستیک یا دندانپزشک.
شروع اختلال خودزشت پنداری در اواخر دروان کودکی یا اوایل بزرگسالی است، زمانی که نگرانی در مورد ظاهر بیشتر از دیگر مراحل زندگی است. همه افراد در مقطعی از زندگی نگران ظاهر خود می شوند و تقریبا همه افراد ترجیح می دادند ظاهری متفاوت داشته باشند.
علل خود زشت پنداری
این نگرانی ها می آیند و می روند و طبیعی هستند، اما وقتی به اختلال خودزشت پنداری تبدیل می شوند که اشتغال ذهنی، دائمی شود و رنج و اضطراب شدیدی ایجاد کنند که زندگی فرد را مختل کند.
این نگرانی با دادن اطمینان خاطر و راهنمایی و توصیه رفع نمی شود. اختلال خودزشت انگاری با برخی از دیگر ناسلامتی های روان ارتباط نزدیک دارد، شصت درصد مبتلایان به این اختلال به افسردگی هم مبتلا هستند. اختلال وسواسی-اجباری (OCD)، اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder)، اختلال اظطراب عمومی (GAD) و اختلالات خوردن، مثل بی اشتهایی (Anorexia Nrevosa) یا بولیمیا (bulimia) با اختلال خودزشت انگاری ارتباط نزدیک یا در مواردی همپوشانی دارند.
خودزشت پنداری با وسواس شباهت دارد و حتی اخیرا در طیف اختلالات وسواس طبقه بندی شده است، مثلا فرد ممکن است به صورتی وسواس گونه برای شانه زدن و آرایش موی خود وقت زیادی صرف کند و مراحل مشخصی را انجام دهد و هر گونه تفاوت هر چقدر جزئی با آنچه مد نظر فرد است او را نگران و بر آشفته کند.
علت خودزشت پنداری روشن نیست، اما بررسی ها نشان می دهد که کسانی که در بچگی یا نوجوانی مورد تحقیر، تمسخر، آزار یا سوء استفاده قرار گرفته اند و اعتماد به نفس پایینی دارند بیشتر از دیگران به این اختلال دچار می شوند.
مبتلایان به خودزشت پنداری ممکن است از احساس گناه عذاب بکشند، به سوء مصرف مواد روی بیاورند یا به خود آسیب بزنند. میزان خودکشی نیز در مبتلایان به میزان قابل توجهی بیشتر از جمعیت عادی است.
اختلال خودزشت پنداری بیماری درمان پذیری است
نشانه های مبتلایان به خود زشت پنداری :
- دائم ظاهر خود را با دیگران (یا با مدل های نشریات و هنرپیشه ها) مقایسه می کند
- وقت زیادی جلوی آینه می گذراند یا از آینه فرار می کند
- وقت زیادی صرف می کند که نقصی را که در ظاهرش (معمولا صورت) می بیند مخفی کند
- در جمع احساس ناراحتی و اضطراب دارد و از محیط ها و شرایط اجتماعی پرهیز می کند
- در مراجعه برای درمان یا درخواست کمک اکراه دارد چون می ترسد به او برچسب سطحی بودن زده شود
- دیگران ممکن است او را خودشیفته و مجذوب خود یا سطحی ببینند
- ممکن است در رژیم یا ورزش افراط کند
- ممکن است در آرایش افراط کند و وقت بسیاری صرف آرایش موی خود کند
- به دنبال جراحی پلاستیک باشد
- به شکلی لباس بپوشد که نقص مفروض را بپوشاند
- بیشتر این افراد نقص را در صورت خود می بینند، بینی، دهان، چشم، گونه، ابرو، چانه یا لب و دندان.
دیگر اعضای بدن مثل سینه ها یا اندام های تناسلی در درجه بعدی هستند. بعضی ممکن است خود را زیادی چاق یا زیادی لاغر ببینند یا خود را به خصوص از نظر جنسی فاقد جذابیت و زیبایی بدانند.
برخی مشاغلی که به ویژگی های بدنی ارتباط دارند شاید فرد را بیشتر در معرض خودزشت پنداری قرار دهند. هنرپیشه ها، مدل ها (مانکن ها)، بدنسازها و امثال آنها از این نظر بیشتر در معرض هستند.
کمال گرایی (perfectionism) و ترس از تنها و منزوی بودن هم در این افراد بیشتر دیده می شود و مثلا فکر می کنند برای دوست یا همسر پیدا کردن باید ویژگی های جسمانی خاصی داشته باشند.
دکتر الکس کلارک، روانشناس بالینی می گوید که آموزش و راهنمایی در مدارس باید بهتر شود و باید کودکان از نظر رسانه ای هم "باسواد شوند" و بفمند که "این تصاویر آراسته، واقعی نیستند."
موثرترین راه درمان خودزشت پنداری درمان دارویی با داروهای ضد اضطراب است
درمان خود زشت پنداری
موثرترین راه درمان خودزشت پنداری درمان دارویی با داروهای ضد اضطراب و روان درمانی بخصوص رفتار درمانی شناختی (CBT) است.
دکتردیوید ویل یکی از متخصصان این بیماری می گوید:"ما مایلیم تشخیص اختلال زشت انگاری در سن پایین انجام شود چون درمان آن بسیار آسانتر از زمانی خواهد بود که افکار و اضطراب ها ریشه دوانده باشد."
"مهمترین پیام من این است که اختلال خودزشت پنداری بیماری درمان پذیری است." اما تا بیماری تشخیص داده نشده، فرد مبتلا به دنبال جراحی پلاستیک برای درمان خواهد رفت. برخی بارها جراحی می کنند.
برای مثال آلیسیا دووال یکی از مدلهای معروف نشریه گلمور که گفته می شود یک میلیون پوند برای سیصد عمل جراحی و غیرجراحی مختلف خرج کرده دو سال پیش گفت اعتیادش به جراحی نتیجه تشخیص داده نشدن اختلال خودزشت پنداری بوده است.
جراحی برای رفع یا درمان خودزشت پنداری معمولا توصیه نمی شود، چون حتی اگر این جراحی موفق باشد تمرکز به عضوی دیگر معطوف می شود یا جای بخیه جراحی مشکل ایجاد می کند.
بیماران که جراحی پلاستیک می کنند در ابتدا احساس بهتری دارند، اما بعد احساس نارضایتی باز می گردد، مشکل باقی می ماند فقط شکلش عوض می شود.
آمارها نشان می دهند که فقط ده درصد مبتلایان به اختلال خودزشت پنداری ممکن است با جراحی پلاستیک به رضایت برسند.
اما جراحان در مواجهه با این بیماران با دو مسئله روبرو هستند، اول اینکه تشخیص بیماری نیاز به ارزیابی های طولانی و تخصصی دارد که کار روانپزشکان است، جراحان نه برای این ارزیابی های آموزش دیده اند نه اینکه این با ماهیت تخصصشان هماهنگی دارد.
دوم اینکه وقتی فرد تقاضای جراحی دارد، جراح می داند که اگر از این کار خودداری کند فقط بیمار را به جراح دیگری معرفی کرده و در نهایت کسی که بخواهد جراحی کند، این کار را می کند.
با این حال اخیرا برخی جراحان ارزیابی های مختصری انجام می دهند تا اگر نشانه هایی از این اختلال به دست آمد، مراجع را از جراحی منصرف و او را به روانپزشک معرفی کنند.
آیا این درست است که خودزشت پنداری مختص کشورهای ثروتمند و طبقات مرفه است؟
بررسی ها نشان می دهد که این خودزشت پنداری در همه جای دنیا دیده می شود و وابسته به سطح مالی افراد نیست، اما طبیعتا افراد متمول امکان بیشتری برای جراحی یا روش های گرانقیمت یا دسترسی به خدمات درمانی دارند.
صنعت مد و رسانه ها هم مدتهاست که برای ایجاد اختلالاتی مثل بی اشتهایی عصبی و اختلال خودزشت پنداری به دلیل اینکه ویژگی های جسمانی خاص را به عنوان ملاک زیبایی تبلیغ می کنند مورد انتقاد بوده اند.
اما دکتر ویل می گوید:"اتفاقات کودکی مثل پیوند ضعیف مادر و کودک (attachment) یا آزار (bullying) اهمیت بیشتری دارند.""فشار رسانه ها وجود دارد اما بخش کوچکی از ماجرا است."
دکتر الکس کلارک، روانشناس بالینی می گوید که آموزش و راهنمایی در مدارس باید بهتر شود و باید کودکان از نظر رسانه ای هم "باسواد شوند" و بفمند که "این تصاویر آراسته، واقعی نیستند."
"اگر از نظر اجتماعی به قدر کافی محکم نباشید، به سادگی ممکن است قربانی شوید."
